Ege Boğaç Erdoğan – Şu sıralar satranç dünyası, “Yazsanız bu kadar olmaz!” dedirtecek çeşitten bir skandalla çalkanıyor. Son dünya şampiyonu Magnus Carlsen, bir kaç hafta evvel itibarlı Sinquefield Kupası’nın üçüncü çeşidinde, turnuvanın en düşük reytingli oyuncusu 19 yaşındaki Hans Niemann karşısında sürpriz bir hezimet aldı. Carlsen, maç sonu röportajında Niemann’ın “Magnus bana kaybettiği için utanıyor olmalı!” kelamlarının akabinde, Jose Mourinho’nun “Konuşursam başıma bela alırım” kelamlarına atıfta bulunduğu bir tweet’le turnuvadan çekildiğini açıkladı.
Satranç gündemine bomba üzere düşen bu açıklamadan sonra Carlsen’ın Niemann’ı üstü kapalı bir biçimde hile yapmakla itham etmesi, satranç etraflarında tartışılmaya başlandı. Büyük ustalar, Niemann’ın geçmiş maçlarının ayrıntılı tahlillerini yapmaya koyulurken, Youtube’daki en tanınan satranç yayıncılarından mevzuyla ilgili yorumlar paylaşıldı. O kadar ki, Elon Musk bile titreşimli bir seks oyuncağının kullanıldığını ima ederek tartışmaya Twitter’dan dahil oldu. Lakin kıssa burada da bitmedi. Julius Baer Generation Cup’ta tekrar eşleşen ikiliden Carlsen, birinci atılımını yaptıktan sonra maçı terketti. Argümanları reddeden Niemann, “Gerekirse soyunup çırılçıplak oynayabilirim!” diyerek olayı uygunca dramatik hale getirdi.
‘Kötü niyetin hududu yok’
Peki klasik satrançta (masa başında) hile yapmak mümkün müdür? Olayı daha düzgün anlamak ve perde gerisini aralamak için aklıma ilkolul yıllarımda bir arada satranca başladığım arkadaşım Fethi Apaydın geldi. Ben etkin satrancı lise sonrası bırakıp öbür alanlara sürüklenmişken, o, profesyonel olarak bu alanda ilerlemiş, FIDE ustası (FM) unvanını kazanmış, hatta kendi ismiyle kurduğu satranç okullarıyla gelecek jenerasyonlara bu sporu sevdirmek için çalışıyor. 2018 Türkiye Kupası şampiyonu Apaydın’a “İnternet maçlarında bunun olabilirliğini anlayabilirim lakin klasik satrançta karşı karşıya oturan ve kameraların canlı olarak yayınladığı bir maçta hile nasıl olabilir?” diye soruyorum. “Bunun çok çeşitli metotları var, makûs niyetin sonu yok!” diyerek cevaplamaya başlıyor
Apaydın. Şöyle devam ediyor:
“Teknoloji çok geliştiği için, örneğin evvelden turnuvalara giderken derlerdi ki ‘Telefonla giremezsin.’ Daha sonra ‘Dijital saatle giremezsiniz’ dendi. Son kurallara nazaran artık mesela ben mekanik saatle dahi giremem. Bunlar aslında ‘hile karşıtı’ tedbirler… En meşhur hile sistemi ‘böcek’ yerleştirilmesi. Olağan bu işin bir de titreşimli olanı var. Mesela ayak başparmağına titreşimli bir alet yerleştirdiğini düşün. Kısa ve uzun sinyallerle kodladığında, bunun, muhtemelen Mors alfabesine emsal bir halde atağa dökülmesiyle dışarıdan bilgi alınması mümkün olabilir.”
‘Asla efsane olamaz’
Apaydın’a, Carlsen ile Niemann ortasındaki sıkıntı hakkındaki görüşlerini soruyorum… Apaydın şu yanıtı veriyor:
“Herkes şunu söylüyor: ‘Kanıtlanamadığı için bu mevzuda bir şey söylemek yanlışsız olmaz.’ Fakat ‘Normal bir durum olmadığını düşünüyoruz’ diyen çok kişi var. Ben farklı bir açıdan bakıyorum olaya. Hile olsa da olmasa da ben her ikisini birden hatalı buluyorum. İkisi de satranç ismine hakikat şeyler yapmıyor, şovmen şekli hareketler sergiliyor… Carlsen’den evvelki hiçbir dünya şampiyonu bu kadar şovmen değildi, dünya şampiyonu denildiğinde kılık kıyafetiyle, konuşmasıyla bir ağırbaşlılığı vardı. Carlsen’in internet işine bu derece fazla yönelmesi beğenilen değil. Ben bir dünya şampiyonunu artık kulağında kulaklıkla bir pencere içerisinde görmekten bıktım! Mesela Gary Kasparov çok değerli bir markaydı, onunla önemli farkları var. O yüzden Carlsen hiçbir vakit bir efsane olamaz, yalnızca fenomen olur. Niemann’a gelecek olursak, hile yaptıysa zati çok berbat bir durum fakat yapmadıysa da bu verdiği demeçlerle işi uygunca laubalileştiriyor.”
‘Bunlar satranca yakışmıyor’
Hile konusunun, bu bahse hassas insanları irrite ettiğini kaydeden Apaydın, “Azerbaycan Ulusal Takımı’ndan arkadaşlarım var. Birinin görüntüsünü gördüm, elektronik aygıtlarla arama yapıyorlar maçtan evvel. Adam da reaksiyon veriyor, ‘Ben satranç oynamaya geldim, bu neyin araması?’ diye. Hile olayları yüzünden bu hususlara dikkat eden insanları da irrite ediyorlar. Bizim yurtdışı tertiplerde şahit olduğumuz şeyler var. En berbatı hile yapılması değil, hile yapmamış bir insanın hile yaptı damgası yemesi” tabirlerini kullanıyor.
Hile ibareleri var
Bu bahis hakkında yazılı bir açıklama gönderen FIDE Engelliler Komitesi Üyesi, “Engelsiz Satranç” ismiyle da Türkiye’de çalışmalar yapan Avukat Seçkin Serpil, masumiyet karinesinin ehemmiyetini vurguluyor. Serpil, “Hile yapmış olabileceğine dair birtakım ibareler var. İstatiksel olarak eşşiz bir ELO (reyting) yükselişine sahip. Ancak bunların hiçbiri ispat değil. Algı ile karar veremeyiz. Cürmü kanıtlanana kadar herkes paktır ve ortada somut bir kanıt yok” sözlerini kullanıyor. FIDE Ustası (FM) Selim Çıtak ise “Ben ortada kaldım, adam çok kuşkulu fakat ispat yok. İspat olmadığı sürece oyuncunun töhmet altında kalmasını hakikat bulmuyorum” değerlendirmesini yapıyor.
