Seyhan Akıncı – Kurgunun ve gerçeğin ne olduğuna bizim ismimize birilerinin karar vermek istemesi hiç de yeni değil. İBB Kent Tiyatroları’nın bu dönem prömiyer yapan oyunlarından “Çingene Boksör” de Nazi Almanyası’nda yaşamış gerçek bir kişi olan Johann Wilhelm Trollmann’ın hayatını kurgusal karakter Hans üzerinden anlatıyor. Hans oradaydı, tam karanlığın içinde ve gerçeği söyleme sırası ona da geldi elbette. Karşılığı, Ercan Demirhan’ın 50 dakikaya unutulmaz bir performans sığdırdığı oyunda. Trollmann, boks maçları için soluksuz kalınan bir devirde yeteneğiyle rakiplerine adeta göz açtırmayan biri. Lakin küçük bir kusuru var: Gereğince Alman değil. Sinti kökenli olan ve lakabı Roman lisanında düzgün yetişmiş ağaç manasındaki Rukeli olan Trollmann, 1926’da çıkarılan Çingene Yasası’nın hayatını mahvettiği insanlardan yalnızca biriydi… Oyunda bizi Rukeli’nin ömrü üzerinde dolaştıran Hans bir o kadar fakir ve köksüz biri. Hayatta tahminen de en büyük bahtı 12. doğum gününde tek başına yürürken ona gülümseyen ve cebindeki elmayı ona uzatan Rukeli’nin dostluğu. Ringde döktüğünüz alın teri ya da kelebek üzere uçup arı üzere sokmanızın bir değerinin olmadığı vakitler. Rukeli’nin elinden şampiyonlukları alınır, olimpiyatlara gönderilmez, orduya alınıp azap görür ve bir gün bütün bunların gereğince Alman olmadığı için başına geldiğini anlar. Hepimiz bir yerde anlamak zorunda kalıyoruz. Hans, oyunda soruyor: “Başlangıcın bitip sonun başladığı o an ne vakitti?” “Öteki”nin öyküsüyle sahnede olan Ercan Demirhan ile konuştuk.
Pandeminin sahnelere direkt tesirlerinden biri de tek kişilik oyunların artması olarak ortaya çıktı. Yeni başlayan tiyatro döneminde da bu eğilimin sürdüğü görünüyor. Bunun uzun vadede nasıl tesirleri olacağını düşünüyorsunuz?
Pandemi, her birey için farklı kavram ve öyküleri ortaya çıkarmış olsa da ortak itki yalnızlık yansıması oldu bence. Düşünmeye çok vaktimiz oldu ve “Benim öyküm ne sanki?” diye bütün bireyler kendine sormaya başladı. Bu hâl, kolektif işlerin daha da güçleşmesine, maddi ve manevi olarak tahammül sonlarımızın yok düzeye ulaşmasına dönüştü. Kişisel soruların tesiri, tiyatroda tek kişi ya da az kişilikli oyunlara, butik sahnelere yönlendirdi, tiyatronun en büyük ögelerinden biri olan diyalog, şu an yerini biraz monologlara bıraktı. Öznel ve gündelik ferdî bahislerin artık tek kişilik oyunlarda daha fazla işlendiğini görüyoruz, zira buna muhtaçlık duyuyoruz bence. Beşerler kendilerinin anlaşılması için söz tariflerini değiştirmeye başladılar ve anlaşılabilmek hayattaki en temel ihtiyaca dönüştü. Bu ağır ferdî sorularımız biraz da olsun azalıp yaşama başımızı kaldırıp baktığımızda kolektif işler yapmaya dönecek bence Türk Tiyatrosu, lakin olağan bu süreç alacak üzere. Tek kişilik oyunlar gücünü anlatıdan alıyor, bütün o dünyayı hayal ettiren, anlatan oyuncu aslında bir savla da sahne de sanırım. Oyuncuları cezbeden biraz bu oluyor. Ne yapabileceklerini, nasıl yansıtacaklarını hem kendilerine hem de seyirciye deneyerek göstermek istiyorlar. Yalnızca kendileri ve seyirciler var. Oyunda geçen bir cümle var, “Sahneye çıktığında tam manasıyla canlanır, seyirciyi hisseder ve onu tam manasıyla seversin.” Tiyatronun olmazları da bu işte: Oyuncu ve seyirci. Gerisi de bir heves ve akabinde sahne.
Yaşamı “Çingene Boksör” isimli bir oyuna evrilen Johann Wilhelm Trollmann pek beklenen 21. yüzyılda faşizmin yükselişe geçeceğini, Avrupa’nın orta yerinde sürüp giden bir savaşın olacağını düşünmezdi… Vaktin değişip ötekileştirmenin hiç değişmiyor oluşu neler düşündürüyor?
Kapitalizm artık kendini yeterlice yiyip bitirmeye başladığı bu vakitte kaygı, eski klişe ögelerine dönmeye başladı ve alana milliyetçiliği tekrar sundu. Bu kaosta daha fazla şuur gerekirken, tam bilakis tekdüze bireyler ve toplumlar olmaya başladık. Bir filmin içinde üzere “Bu zamanda bu da olmaz” dediğimiz her şey başımıza geliyor, en acınası da savaş. Öteki kılma, ötekileştirme kök sebep. Kim öteki, ben mi siz mi? Ötekiler ne demek? Aslında herkes kendindeki farklılıklar üzere öteki insanlarda da öteki farklılıkların olabileceği empatisiyle biraz bakabilse keşke… Tahminen de empati yoksunluğu, bilmemezlik, endişeyi tetikliyor ya da yalnızca öteki bizin öğrendiği dehşetler. Bu dehşet ve dert dünyasında telaşlara kapılıp körleşmememiz lazım, insanlık tarihinde bu kaygı ortamları kaç vahşiliklere sebep oldu, düşünebilme yeteneğine sahip bir canlı olduğumuzu unutmadan bir ömür diliyorum. Oyuna gelecek olursak, bu vahşiliğin ve yok sayılmanın yeterli bir örneği olan “Çingene Boksör”de bunu görüyoruz. İki arkadaş bağlantısı üzerinden sevginin, arkadaşlığın yanı sıra dışlanmanın, ötekileştirilmenin, şiddetin, nefretin, mevtin, faşizmin nerelere kadar gidebileceğini şahitlik ediyoruz.
