Domatesi bugünlerde yiyebildiğiniz kadar yiyin. Yiyemediğinizi konserve yapın, zira bu kış domates fiyatları çok yükselebilir, geçen kış yakındığımız fiyatları aratabilir. Sebebi Avrupa’nın güç krizi. Gerçi Avrupa’nın güç krizi olmasaydı da yerli üreticinin artan üretim maliyetleri nedeniyle bu kış da domatesi geçen yıl olduğu üzere değerliye yiyecektik lakin Avrupa güç krizi pazarı uygunca bozacak üzere görünüyor.
Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin akabinde başlayan güç ve besin krizi tesirini değişik hallerde hissettiriyor. Güç kesintisi ve artan fiyatlar nedeniyle Avrupa’nın birçok ülkesinde seralarda domates yetiştirmek daha zorlaştı, daha değerli hale geldi.
İsveç’ten İspanya’ya İrlanda’dan Yunanistan’a kadar birçok ülkede seracılar artan maliyetler nedeniyle ağlıyor. Bu yılın başında birtakım üreticiler artan maliyetler karşısında üretim yapmamayı tercih ettiler. Hal bu türlü olunca Avrupalıların domates muhtaçlığını karşılamak için geriye domatesi ithal etmek kalıyor. Türkiye de domates ihraç eden ülkelerden biri. Rusya’dan Kanada’ya kadar yaklaşık 60 ülkeye ihracat yapılıyor. Bizim TL bazından yüksek hissettiğimiz maliyetleri düşük kur nedeniyle Avrupalılar o kadar makus hissetmiyorlar. Güç zahmetinin olduğu bir periyotta kendi ülkelerinde üretmek yerine kur avantajından da yararlanarak ithal etmek daha ucuz ve kolay bir alternatif olarak ortaya çıkıyor. Gerçekten son periyotta birçok Avrupalı kontratlı tarım yapabilmek için Türk seracılara yöneliyorlar.
Bakanlık tedbir aldı
Türkiye’de ise domates ihracatı ne vakit çok canlansa içeride arz azalır ve fiyatlar artar. Üreticiler yüksek talep geldiğinde iç pazara yönelik ürettikleri domatesi de yurtdışına satmak isterler. İç pazara yönelik arzın azalması ve fiyat baskısının artması durumunda çoklukla Tarım ve Orman Bakanlığı iç pazardaki arz-talep istikrarını korumak için ihracat kısıtlaması getiriyor. Hakikaten Avrupa kaynaklı tehdidi gören bakanlık eylül ayında “İhracı Kayda Bağlı Mallara Ait Tebliğ”de değişiklik yaparak domatesi de listeye dahil etti. Böylelikle domates ve türev eserleri olan domates konservesi ve salça ihracatı için Ticaret Bakanlığı’ndan müsaade alınması gerekebilecek.
Tamamen ihracat odaklı üretim yapanlar ise ihracat kısıtlaması karşısında tedirginler. İhracat kanalının kapatılması halinde içeride arzın artması fiyatları süratle aşağı çekecektir lakin bu kez da ihracata güvenerek yatırım yapan seracılar ziyan edeceklerdir. Yani güç bir durum, iki ucu keskin bıçak.
Çare yenilenebilir enerji
Avrupa’da uzun yıllar 20-30 euro civarında seyreden megavat-saat fiyatları 2022 sonunda 80 euro’ya ulaşmıştı. Bu yılın birinci aylarında ise 220 euro’ydu. Sonra fiyatlar geriye geldi ancak hala bir yıl öncesine nazaran çok yüksek düzeylerde dalgalanıyor. Seracılık güç fiyatlarındaki artıştan çok etkileniyor. Bu tesir bilhassa domateste çok ağır hissediliyor. Avrupa’da domates yetiştiriciliği ise büyük ölçüde seralarda yapılıyor. Mesela Fransa’da sera domatesinin toplam domates üretimine oranı yüzde 95’e ulaşıyor. Yalnızca elektrik fiyatları değil, güç fiyatlarına bağlı olan gübrede de birebir sorun var. Tıpkı formda işgücü maliyetleri de artıyor.
Şu anda seracılıkta ısıtmadan sulamaya kadar birçok iş için kömür, odun ve gaz kullanılıyor. Meğer tarım bölümünün kurtuluşunun yolu fosil yakıta olan bağımlılığın azalmasından geçiyor. Güneş, rüzgar, jeotermal ve biyo güç tarımda ve bilhassa seracılıkta aktif halde kullanılabilir. Yenilenebilir güç kaynaklarının kullanımı kesime uzun devirli istikrar kazandırabilir. Bu yolla maliyet azalabilir, arz güvenliği sağlanabilir. Örneğin güneş gücü hem ısıtma hem sulama için de faal formda kullanılabilir. Direkt yetiştiricilik ve gübre basamağında olduğu üzere paketleme ve taşımada devreye girebilecek yenilenebilir güç kullanımı yoluyla hem üretimin sürdürülebilirliğine katkı yapılabilir hem de üretim yapılırken etrafa daha az ziyan verilir. Sürdürülebilir tarım için teknolojinin sürecin her basamağına girmesi gerekiyor. Bu kademede hükümetlerin hudutlu da olsa teşviklerle solar panelleri yerleştirmek isteyen üreticilerin bilhassa başlangıçtaki yatırımlarına dayanak olması gerekebilir.
Domates sembol üründür
Domates beden dostu bir bitkidir. İçindeki A, B ve C vitaminleri ve flavonoidlerin yanı sıra potasyum ve demir mineralleri ile birçok hastalığa uygun geldiğine inanılan likopen barındırıyor. Domates kullanımı çok yaygın olan besinlerden biri olduğu için enflasyon takibinde öne çıkan eserlerden biri olmuştur. Gazetelerde her yıl domates fiyatlarına ait çokça haber çıkar, zira bu haberlerin okuyucu da bir karşılığı vardır. Kimi vakit yüksek fiyat artışı, kimi vakit çok düşük fiyatlar ve çöplere dökülen domateslerle ilgili olan bu haberler her daim ilgi çeker, okunur ve paylaşılır.
Meyve mi, zerzevat mi?
Domates meyve midir, zerzevat mi? Sıhhate faydalı mı, zararlı mı? Bunlar yıllarca tartışıldı. Domates de patates ve patlıcan üzere Amerika kıtasında yetişen, Avrupa’ya Kristof Kolomb’un Amerika’yı keşfinden sonra getirilen bitkilerdendir. 1550’lilere kadar Avrupalılar tadını bilmiyordu. Avrupa’ya geldiğinde acı yapraklı garip bitkiyi bir şeye benzetemediler. Süs bitkisi muamelesi yaptılar. Mutfağa birinci sokan İtalyanlar oldu. 1800’lerde İtalyan mutfağının vazgeçilmezi olmaya başladığında İngilizler domatesi hâlâ saksıda ya da vazoda tutmaya devam ettiler. Hatta zehirli olduğu sanılarak uzak bile durmuşlar. Osmanlı domatesi 1800’lerin birinci yarısında tanımış ve mutfağın tacı yapmış. O tarihe kadar kayısı, erik ve ayvayla tatlandırılan yemekler salçaya boğulmaya başladı. Türkiye vakitle dünyanın en büyük 5 üreticisinden biri oldu. Sürdürülebilir yöntemler ve yeşil güç kaynakları ile üretilen domatesi taze olarak satmaktan fazla salça ve sos haline getirip, yüksek katma bedelle ihraç etmek değerlidir. Yani domates, üretiminde istikrar sağladıktan sonra, endüstriyel bir eser ve kıymetli bir ihraç kalemi haline getirilmelidir.
