Bazı sabahlar alarmımız çalmadan uyanıyoruz, aşikâr saatlerde acıkıyor ve yemek yeme gereksinimi duyuyoruz. Tıpkı saatte çay ya da kahve arayışına giriyoruz. Diğer bir deyişle günün aşikâr saatlerinde muhakkak işleri yapmak için bedenimizden ihtar alıyoruz. Bize bunları hatırlatan ise biyolojik saatimiz! Vücudumuzun derinliklerinde gizli bu saat hakkında merak edilenleri Hekim Takvimi uzmanı Uzm. Dr. Vugar Jafar anlatıyor.
Biyolojik saat öbür ismiyle sirkadiyen ritim, bedenimizdeki yaklaşık bir günlük fizyolojik ve biyolojik süreçlerindeki değişimlerini tabir ediyor. Uyku-uyanıklık döngümüzün en temel ve belirleyici ögesinin sirkadiyen ritim olduğunu söyleyen DoktorTakvimi uzmanlarından Uzm. Dr. Vugar Jafar, biyolojik saatimizin nasıl çalıştığını şöyle anlatıyor: “Işık, en kıymetli ritim düzenleyicisidir. Toplumsal ve fizikî aktiviteler de başka düzenleyicilerdir. Işığın tesiri ile melatonin sentezi baskılanır. Yani güneşin doğmasıyla ışınlar gözdeki hücreleri uyararak, melatonin hormonunun üretimini pürüzler. Sirkadiyen ritmin düzenlenmesinde ortamdaki aydınlık ve karanlık ana belirleyicilerdir. Kısaca söylemek gerekirse melatonin sentez ve salınımı geceleri karanlıkta uyarılır, gündüzleri ise ışığın tesiri ile baskılanır.”
Akşam saatlerinde ağır ışığa maruz kalma endojen fazın gecikmesine, sabahın erken saatlerinde ışığa maruz kalma ise fazın erkene kaymasına neden oluyor. Bunun sonucunda ise uyku düzensizlikleri ortaya çıkıyor. Uygun saatlerde parlak ışık ve melatonin uygulanması ile sirkadiyen ritim bozukluklarındaki faz değişikliklerinin düzenlenmesi sağlanabiliyor. Melatoninin en çok salındığı vakitlerin 23.00-05.00 ortası olduğunu belirten Uzm. Dr. Vugar Jafar, melatonin öbür tesirlerini şu biçimde sıralıyor: “Hücreye girip onları yeniliyor. DNA’yı onarıyor ki bu tamirat birçok hastalık bilhassa de kanser gelişimine karşı bizi koruyor. Antioksidan tesiri bulunuyor, tüm dokularınızı temizleyerek bağışıklık sistemini yeniliyor.”
Gece vardiyasında çalışan bayanların göğüs kanserine yakalanma riski yükseliyor
Doku büyümesi, tansiyon denetimi, kalp atımı ve kan şekerinin düzenlenmesi üzere kıymetli fizyolojik süreçlerin denetiminde sirkadyen ritminin değerli bir yere sahip olduğuna değinen Uzm. Dr. Vugar Jafar, kelamlarına şöyle devam ediyor: “Son periyotta yaygın olan ve giderek artan göğüs, rahim ve bağırsak kanseri tanısı almış hastaların, ömür şekli yahut başka deyişle sirkadyen ritmi değerlendirildiğinde, tümör artışı ile orantılı olarak hayat biçimi düzensizlikleri ön plana çıkıyor. Yapılan araştırmalar sirkadyen ritim bu hastalarda sağkalım için müspet ve bağımsız belirleyici olduğunu ortaya koyuyor. Tıpkı vakitte pankreas kanserinde de sirkadiyen ritim alakalı gen ekspresyonunun azaldığı ve sirkadiyen ritmin bozulduğu gözlemlendi. Ayrıyeten gece vardiyasında çalışan bayanlarda göğüs ve kolon kanserine yakalanma riskinin yükseldiği de ortaya çıktı”
Sirkadyen ritim düzenlenmesinde öbür değerli hormonun kortizol olduğunu söyleyen ve gözden gelen ışık ile uyarılan öteki organın ise hipofiz olduğunun altını çizen Uzm. Dr. Vugar Jafar, hipofizin özeliklerini şöyle anlatıyor: “Hipofiz, kortizolün üretimini denetim ediyor. Salınan kortizol kan şekerini ve tansiyonu artırarak regülasyonu sağlıyor. Sabahın birinci saatlerinde kortizol salınımı kişiyi günlük çabaya hazırlayarak daha zinde ve güçlü kılıyor.”
Biyolojik saatimiz nasıl çalışıyor?
Güneşin ışık tesiriyle hormonsal değişikliklerin nasıl oluştuğunu anlarsak, biyolojik saatimizin ne vakit ne yapacağını varsayım etmemizin daha kolay olacağını belirten Tabip Takvimi uzmanı, Uzm. Dr. Vugar Jafar, saatlere nazaran bedenimizin biyolojik saatinin nasıl reaksiyon verdiğini şöyle açıklıyor:
Saat 23.00: Uygun geceler
En ülkü uyku saattir. Melatoninin tesiri düzgünce artar, gerilim hormonu salınımı hayli azalır, beden gevşemeye başlar. Tansiyon ve beden ısısı düşer. Uykuya daldıktan 10 dakika sonra kalp atışı ve beynimizin aktiviteleri yavaşlar, 25 dakika sonra derin uykuya geçeriz.
Saat 24.00: Sahne melatoninin!
Biz uyurken beden kendini onarmaya ve yenilemeye başlar. Akşam yemeğinde tükettiğimiz besinler hücrelerin tamiri için kullanılır. Gün içerisinde yıpranan bütün dokularımız uyku esnasında yenilenir. Bu günlük yenilenme fırsatını kaçırmamız biraz yaşlanmamız manasına gelir.
Saat 01.00-02.00: Uyanıksak dikkat
Dikkatin ve verimliliğin en düşük vakit olduğu için çalışmamak gerekir. Zira beden kendini uykuya ayarlamıştır. Görme ve refleksler zayıftır. İstatistiklere nazaran bu saatlerde yapılan trafik kazaları epeyce fazladır.
Saat 03.00: Derin uykudayız
Melatonin hormonun en çok salgılandığı vakittir. Bu saatlerde uyanık olan bireyler, bundan ötürü kararsız, üşengeç ve tembeldir. Buhrana girme ve intihar eğilimleri bu saatlerde yüksektir.
Saat 04.00: Yeni güne hazırlık safhası
Enerji üretilmeye, kan basıncında yükselme ve damarlarda gerilmeler oluşmaya başlar. Doğumların olduğu saatlerdir. Kalp krizi ve inme geçirme oranı epey yüksektir. Kalp rahatsızlığı olanlar ve erken saatlerde spora başlayanların dikkat etmesi gerekir.
Saat 05.00-06.00: Yeni güne merhaba
Stres hormonu yaklaşık altı katına çıkar. Güç depolanmıştır. Metabolizmamızın hareketlenmesiyle günlük işler için güç ve protein sentezlenir.
Saat 07.00: Kahvaltı saati
Vücut uyanmıştır fakat hala zayıftır. Kaslar ve eklemler ısınmamış hala soğuktur. Hoş bir kahvaltı spor yapmaktan daha düzgün gelir. Sindirim sistemi uygun çalışır, karbonhidratlar hiç depo edilmeden direk güce çevrilir. Bu nedenle istenildiği üzere kahvaltı yapılabilir.
Saat 08.00: İşe koyulma vakti
Nabız hızlanmış ve tansiyon yükselmeye başlamıştır. Kahvaltı sonrası içilen sigaralara da çok dikkat edilmesi gereken bir saattir zira damarlar her zamankinden daha fazla daralır. Kalp krizi açısından dikkatli olmak gerekir.
Saat 09.00-11.00: Artık çalışma vakti
Çalışmak için en verimli ve aktif saatlerdir. Zihinsel aktiviteler için en uygun vakit olduğundan, tam konsantrasyon halinde çalışmaya devam etmek kolaydır.
Saat 12.00-14.00: Bir orta mı versek?
Yorgunluk, dikkatin dağınık hafif uyku hali başlamıştır. Beyefendisine giden kan ölçüsü azalmaya başlamıştır. Zira öğlen yemeği saati gelmiş, kan sindirim için ağır olarak mide tarafından kullanılacaktır. Öğlen yemeğinin akabinde uyku hali düzgünce bastıracaktır. Yemek sonrası uyuyabilenlerde kalp krizi geçirme oranı 30’a düşer. Hasebiyle yemek sonrası fizikî aktiviteden kaçınmak gerekir.
Saat 15.00: Çok çalıştım sabahtan çok mutluyum
İnsanın kendisini en keyifli hissettiği saattir. Memnunluk hormonu endorfinin salgılanması en yüksek düzeydedir. Yeni işler için güç yine gelmiştir. Zihinsel olarak etkin bir durumdayızdır. Yeni verimlilik devri yaşanır ancak bu verimlilik oranı sabahkinden daha düşüktür.
Saat 16.00-17.00: Olimpik seviyede yüksek heyecan
Adrenalin hormonu en yüksek düzeye ulaşmıştır ve kaslar çok güçlü durumdadır. Kuvvet artışı en yüksek düzeye ulaşır, organlar yüksek performansla çalışır. Beyin-kas uyumu eksiksiz boyuttadır. Küçük kas kümelerinin da en güçlü ve en tesirli olduğu saat dilimidir. Yapılan istatistiklerde olimpiyat rekorlarının en çok bu saatlerde kırıldığı saptanmıştır.
Saat 18.00: Konuta gitme zamanı
Vücutta yorgunluk, kaslarda güçsüzleşme başlar. Beden akşam yemeğine kendini hazırlar. Midenin en fazla asit salgıladığı saatlerdir. Pankreas bu saatte epey faaldir. Akşam yemeğine başlamak için ülkü bir vakittir.
Saat 19.00-20.00: Gün sonu değerlendirmesi
Havanın kararmasıyla melatonin salgılanmaya, vvücudumuz uykuya hazırlık yapmaya başlar. Kan basıncı azalır ve nabız yavaşlar. Sindirim süreci azalmakla birlikte devam Eder.
Saat 21.00: Yemek yasak
Yemek yemenin en tehlikeli olduğu saattir zira sindirim süreci ve kimi organların günlük vazifesi sona ermiştir. Bu saat ve bu saatten sonra yenilecek her şey midede sabaha kadar hazmedilmeden bekler. Hazmedilmeyen bu besinler midede çürüyüp ziyanlı çöp halini alır. Bu ziyanlı asitler bağırsak ve mide mukozasına ziyan verebilir, rahatsızlıklara neden olabilir.
Saat 22.00: Bağışıklık sistemi devrede
Bu saatte alyuvarların aktivitesi artar, beden bağışıklık sistemi faal çalışmaya başlar. Sigara kullananlar bu saatte son sigaralarını içmelidir. Bu saatten sonra beden, zehirli unsurları kendisinden uzaklaştıramaz. Sabah saatlerine kadar bedende kalan bu ziyanlı hususlar bedeni zehirler.
Biyolojik saatimiz ya bozulursa
Kıtalararası uzak ara uçak seyahati, gece-vardiyalı çalışma, gece yemeleri, gece ışık kirliliği ve etraf üzere faktörler biyolojik saatimizin bozulmasına neden olabiliyor. Uzun uçak seyahatlerinden sonra varılan kentteki saat farkı nedeni ile yaşanan şaşkınlık, uyku ya da iştah meseleleri, bu bozulmanın bir sonucu olarak ortaya çıkıyor. Tüm canlıların vücutlarının kusursuz bir istikrar içerisinde işlemek ve içinde bulunduğu ortamın tüm şartlarına tekrar en kusursuz biçimde ahenk sağlamak maksadı ile programlanmış olduğuna dikkat çeken Uzm. Dr. Vugar Jafar, “Yaratılışı gereği bedenimiz, her vakit yaşanan bölgedeki tertibini sürdürmek ister. Lakin gerekli ikazları alamadığı vakit, sistem yanlışsız çalışamaz ve birtakım problemler ortaya çıkar. Hormonal düzensizlik, obezite, diyabet, uyku bozuklukları ve kanser üzere rahatsızlıkların kimileri biyolojik saatin bozulması sonucu ortaya çıkar. Büyük muvaffakiyet kıssalarının gerisinde disiplinli bir biçimde çok çalışmak ne kadar değerliyse biyolojik saatinde bu disiplinin değerli bir modülü olduğunu unutmamamız gerekiyor” diyor.
Kaynak: (BYZHA) – Beyaz Haber Ajansı
