Derleyen: Fazilet Şenol / Milliyet.com.tr – Afrika Mali’de karar süren Kral Mansa Musa yaşasaydı en uygun kestirimlere nazaran günümüzdeki karşılığının yaklaşık 2 trilyon dolar olduğu belirtilen servetle dünyanın en güçlü insanları listesine ismini yazdırabilirdi! O denli ki bu listede yer alan ABD’li milyarder Jeff Bezos’un servetinin 200 milyar dolara yaklaştığı düşünülürse, Mansa Musa bu türlü bir zenginliğe üstelik 14’üncü yüzyılda nasıl ulaşmıştı? İşte akıllara sakinlik veren güçlü hükümdarın muvaffakiyet dolu imparatorluk kıssası.
‘MADENLERİN EFENDİSİ’ DEDİLER
Musa Keita 1280’li yıllarda Mali’de dünyaya geldi. ‘Kralların kralı’ manasına gelen ‘mansa’ ismiyle anılan Musa, babasının çıktığı seferden dönememesi üzerine 32 yaşında tahta geçip imparatorluğunu ilan etti. Çok geniş bir coğrafyadan sorumluydu, bu sebeple onun hükmedeceği yerleri çıplak gözle görmek imkansızdı. Mali İmparatorluğu, Sahra altı Afrika’dan kuzeye giden ticaret yollarına sahip olması ve bilhassa tuz ve altın rezervlerinin denetimini elinde tutması sebebiyle son derece varlıklı bir hale geldi. İmparatorluk büyük madenleri denetim ettiğinden Malililer için altın adeta bozuk para kararındaydı.
Bu sebeple 32 yaşında tahta geçen Mansa Musa güçlü ve güçlü bir ülke devralmıştı. Lakin bu durum Musa’da bir rehavete sebep olmadı. Ticarete yaptığı yatırımlarla Mali İmparatorluğu’nu daha ileri düzeylere taşıdı. Afrika’nın yeraltı madenlerini çıkartarak ülkesine büyük bir bolluk ve zenginlik getirdi. Mali halkı ona kısa müddette ‘Madenlerin Efendisi Musa’ demeye başladı. 400 kenti kapsayan Mali İmparatorluğu’nu Afrika’nın en değerli ticaret ve kültür merkezi hâline getirdi.
KÖLELERE BİLE İPEK GİYDİRDİ, ALTINLA KUŞATTI
Dindar bir Müslüman olan Mansa Musa, Afrika’ya huzur ve berket getirdikten sonra Mekke’ye gitmek istiyordu. Mekke’ye gidecekti lakin bu o denli bir seyahat olmalıydı ki beşerler asırlar sonra dahi hakkında konuşmalıydı. Hakikaten o denli de oldu. 1324’te Mekke’ye gerçekleştirdiği destansı bir hac ile dünya sahnesine çıktı. Asker ve kölelerinin hepsini İran ipeği ile cömertçe giydirmişti. Kervanında ayrıyeten her biri külçe altın taşıyan 100 deve vardı. Üstelik kervanın önündekilerin eline de altından bastonlar vermişti. Kahire’ye vardıktan sonra kervanı Mısır’da o kadar çok altın harcadı ve o kadar çok altını yoksullara ikram olarak verdi ki yaklaşık bir yıl boyunca bu durum ülkenin iktisadını şahlandırdı.
Kral Musa’nın konaklamak için durduğu Kahire iktisadı savaşlar ve kuraklıklardan ötürü yok olmanın eşiğine gelmişken Kral Musa bölgeden ayrıldığında kendine gelmiş durumdaydı. Rivayetlere nazaran kahverengi deriye, beğenilen bir yüze ve uygun bir bedene sahip beğenilen bir adamdı. Armağanları, hoşluğu ve ihtişamı büyülüyordu.
400 KENTE HÜKMETTİ
Mansa Musa öteki bütün Müslüman hükümdarlar üzere ‘fethet ve hükmet’ mantığıyla imparatorluğunu genişletti. Mali’nin başşehri Timbuktu ve Songhai’nin başşehri Gao üzere birçok kenti fethetmek için yetenekli bir general olan Saran Mandian’la birlikte hareket etti. Kral Musa, kısa mühlet içerisinde 100 bin yaya, 100 bin de atlı askerden oluşan devasa bir Mali ordusu meydana getirdi. Muhtemelen Moğollardan sonra dünyanın en büyük ikinci imparatorluğu olan ülkede ‘farba’ denilen valiler aracılığıyla yönettiği yaklaşık 400 kenti denetim etti. Kral Musa’nın kurduğu devasa imparatorluk takdire şayandı. İmparatorluk günümüz Mali, Senegal, Gambiya, Gine, Nijer, Nijerya, Çad ve Moritanya’yı kapsıyordu. Ayrıca fethettiğini bölgeleri sömürmüyor, eyaletlere işini hakkıyla yapan valiler atıyordu. Hâkimiyeti altındaki lokal halkın kıymetlerine dikkat ediyor, mümkünse valilerini bölge halkından seçiyordu.
İNŞA ETTİRDİĞİ CAMİNİN EŞİ GİBİSİ YOK
İslam dinine büyük bir inançla bağlı olması Afrikalı halkı da etkiledi ve on binlerce Afrikalı bu sebeple Müslüman oldu. Ayrıyeten Mali topraklarına gelen Arap tüccar ve seyyahlar ve onlara tanınan imtiyazlar bölgenin dinî manada yaşadığı değişimde büyük bir rol oynadı. Halkının İslamiyet’i benimsediğini gören kral, Timbuktu’da eşsiz bir caminin inşa edilmesini emretti. 1325’te Kahire dönüşünde yanına Niani’de saraylar, Gao’daki Ulu Camii ve Timbuktu’daki Djinguereber Camii’ni inşa eden mimarları getirdi. 1327 tarihinde üretimi tamamlanan Djinguereber (Cenne) Mescidi’nin estetik açıdan Afrika’da bir eşi gibisi daha bulunmuyordu. Kral Musa bununla da yetinmedi, astronomi, tıp ve mühendislik alanında çalışmalar yürüten üniversiteler kurdu. Mali Müslüman bilim insanların uğrak noktası olmuştu.
Mansa Musa 1337 yılında 57 yaşındayken hayatını kaybettiğinde yerine oğlu Mensa Süleyman geçtiyse de Mali bir daha parlak o günlere dönemedi. Yeni ticaret yolları bulunması ve iç savaşın imparatorluğu çöküşe sürüklemesiyle Mali İmparatorluğu 1670’de tarih sahnesinden çekildi.
