Egeli bilim insanı Prof. Dr. Keyifli Yıldız, insanlığın büyük gözünü anlattı
Uzaya gönderilen en gelişmiş uzay teleskobu olma özelliğini taşıyan ve kâinatın en derin noktalarını ayrıntılarıyla görüntüleyen James Webb Uzay Teleskobu ile ilgili bilgiler veren Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Kısmı Astrofizik Anabilim Kolu Öğretim Üyesi Prof. Dr. Memnun Yıldız, “James Webb’in şu ana kadar yaptığı müşahedeler doğrultusunda birbirinden farklı çalışmalar mevcut. Bu çalışmalardan birinde Yerden 5 bin ışık yılı uzakta olan Wolf-Rayet 140 isimli ikili sistem için yapılan gözlemlerde parmak izine emsal manzaralar saptandı. Ayrıyeten, güneş sistemi dışındaki bir gezegenin (WASP-39b) atmosferinde karbondioksit için birinci net ispatı elde edildi” dedi.
Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Kısmı Astrofizik Anabilim Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Memnun Yıldız ve Astrofizik Bilim Kısmı Doktora Öğrencisi Sibel Örtel, James Webb Uzay Teleskobu’nun insanlığın şimdiye kadar uzaya gönderdiği en gelişmiş uzay teleskobu olma özelliği taşıdığını ve insanlığın en derinleri gören gözü olduğunu söyledi.
Prof. Dr. Keyifli Yıldız, “Uzayda ne kadar derine bakarsak o kadar geçmişi yani kainatın daha genç halini görüyoruz. Genç cihanda oluşan gökcisimlerini gözleyebilmek için güçlü kızılötesi teleskoplara gereksinim vardır. Zira erken cihandaki bir ışık kaynağının yaydığı görsel ve moröte ışınlar kırmızıya kaymadan ötürü şu an yapılan gözlemlerde yakın ve orta kızılöte dalga uzunluklarında gözlenir. Kırmızıya kayma olarak isimlendirilen parametre cismin bizden olan uzaklığıyla yanlışsız orantılıdır. Uzaklık ne kadar fazlaysa kırmızıya kayma da o kadar fazla olacaktır. Bu doğrultuda hazırlanarak kozmostaki birinci ışık kaynaklarını gözleyecek olan James Webb Uzay Teleskobu 25 Aralık 2021 tarihinde fırlatıldı. Yer’in Lagrange 2 (L2) noktasına yerleşen bu teleskop sayesinde birinci kere cihanın karanlık çağından çabucak sonra oluşan yıldızları ve galaksileri gözleme imkânı bulduk” diye konuştu.
James Webb’in ne kadar derine bakacağını Hubble Uzay Teleskobu ile kıyaslayarak anlaşıldığını vurgulayan Prof. Dr. Keyifli Yıldız, “Hubble birinci oluşan gökadaların bebeklik (infant) çağını gözledi. James Webb teleskobu ise bu gökadalarının yeni doğan (newborn) (~13.5 milyar yıl ötedeki) halini gözlüyor. Bu sayede Webb teleskobu, yaptığı ve yapacağı müşahedelerle birçok alanda cihanın tarihini ve kökenimizi manaya arayışına ışık tutacak. Birinci oluşan ışık kaynağı, yine iyonlaşma, galaksilerin oluşumu ve birleşmesi, yıldız oluşumu, ömrün olabileceği gezegenlerin oluşumu ve güneş sisteminin evrimine kadar kainatın tarihindeki her evreyi inceleyecek” dedi.
“Parmak izine benzeri imgeler elde edildi”
James Webb’in şu ana kadar yaptığı müşahedeler doğrultusunda birbirinden farklı çalışmaların mevcut olduğunu söz eden Prof. Dr. Keyifli Yıldız, “Bu çalışmalardan birinde Yer’den 5.000 ışık yılı uzakta olan Wolf-Rayet 140 isimli ikili sistem için yapılan gözlemlerde parmak izine benzeri imajlar elde edildi. Bu ikili sistem O tayf cinsinden bir yıldız ile Wolf-Rayet bir yıldızdan oluşuyor. Yıldızlar yörünge üzerinde birbirine yaklaştığında yıldız rüzgârlarının müsabakası sonucu gazın sıkışmasıyla toz oluşuyor. Oluşan bu toz sistemin etrafında halka biçiminde yayılıyor. Yıldızların yörüngesi 8 yılda bir müsabakalarına vesile olduğu için her müsabakada oluşan toz halkaları genişleyerek adeta bir ağacın yaş halkası üzere görünmesine sebep oluyor” diye konuştu.
Güneş sistemi dışındaki bir gezegende karbondioksit delili belirlendi
James Webb’in yaptığı müşahedeleri inceleyen farklı bir araştırma takımının, güneş sistemi dışındaki bir gezegenin (WASP-39b) atmosferinde karbondioksit için birinci net delili elde ettiğini paylaşan Astrofizik Bilim Kısmı Doktora Öğrencisi Sibel Örtel, “Güneş gibisi bir yıldızın etrafında dolanan gezegenin bu müşahedesi, gezegenin bileşimi ve oluşumu hakkında kıymetli bilgiler sağlıyor. Bu gezegen bizden 700 ışık yılı uzakta bulunan bir sistemde yer alıyor. Jüpiter’in dörtte biri kadar kütleye ve Jüpiter’den 1.3 kat daha büyük bir yarıçapa sahip. Gezegenin kütlesi Jüpiter’e nazaran azken yarıçapının büyük olması yıldızına çok yakın bir yörüngede dolanmasından kaynaklanıyor. Bu sıcak gaz devi gezegenin yörüngesi Güneş ile Merkür ortasındaki aralığın sekizde biri kadar ve dolanma dönemi 4 günden biraz fazla. Şişik atmosfere sahip WASP 39b gezegeni yıldızının önünden geçerken yapılan gözlemlerde Webb’in yakın kızılöte tayfçekeri kullanılmış. Bir gezegen yıldızının önünden geçerken yıldız ışığının bir kısmı büsbütün mahzurlar, bir kısmı ise gezegen atmosferini geçebilir. Gezegen atmosferinde bulunan farklı gazlar farklı dalga boylarındaki ışığı soğurur. Araştırmacılar da atmosferin tam olarak neyden oluştuğunu belirlemek için farklı dalga uzunluklarında alınan ışık eğrilerindeki küçük değişimleri inceliyor” dedi.
Kaynak: (BYZHA) – Beyaz Haber Ajansı
